พัฒนาการของยุโรปสมัยกลาง

ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 4-5 จักรวรรดิโรมันได้ถูกรุกรานจากพวกเผ่าอนารยชนหลายเผ่า จักรพรรดิโรมันพยายามสร้างความเข้มแข็งด้วยการแบ่งจักรวรรดิออกเป็น 2 ภาค คือ จักรวรรดิโรมันตะวันตก มีเมืองหลวงอยู่ที่กรุงโรมและจักรวรรดิโรมันตะวันออก มีเมืองหลวงอยู่ที่กรุงคอนสแตนติโนเปิล แต่ก็ไม่สามารถทำให้จักรวรรดิโรมันมั่นคงอยู่ได้ ใน ค.ศ. 476 แม่ทัพเผ่าเยอรมันได้ปลดจักรพรรดิองค์สุดท้ายของ จักรวรรดิโรมันตะวันตกลง ถือเป็นการสิ้นสุดจักรวรรดิ ส่วนจักรวรรดิโรมันตะวันออกหรือจักรวรรดิไบแซนไทน์ ยัง ดำรงสืบต่อมาอีกเกือบ 1000 ปี จนกระทั่งล่มสลายในค.ศ.1453

สงครามครูเสด (Crusade)

เป็นสงครามระหว่างคริสต์ศาสนากับศาสนาอิสลาม มีสาเหตุ 2 ประการ คือ

1.สาเหตุทางการเมือง ช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 11 เกิดการเปลี่ยนแปลงในจักรวรรดิอาหรับ เมื่อพวกเซลจุลเติร์ก (Seljuk Turk) เข้าไปมีอำนาจในจักรวรรดิอาหรับซึ่งเป็นจักรวรรดิอิสลามต่อมาใน ค.ศ. 1071 กองทหารเซลจุกเติร์กรบชนะกองทหารจักรวรรดิไบแซนไทน์ในดินแดนอาร์เมเนีย และยึดครองคาบสมุทรตุรกีไว้ได้ทั้งหมด รุกรานจักรวรรดิไบแซนไทน์ จักรพรรดิไบแซนไทน์จึงขอความช่วยเหลือไปยังคริสตจักรที่กรุงโรม สันตะปาปาเออร์บันที่ 2 (Urban II ค.ศ. 1088-1099) จึงประชุมขุนนางในยุโรปให้ไปช่วยจักรวรรดิไบแซนไทน์รบกับพวกเซลจุกเติร์ก

2.สาเหตุทางด้านศาสนา ในช่วงเวลาที่พวกเซลจุกเติร์กเข้ามามีอำนาจในดินแดนตะวันออก ได้ปิดกั้นกรุงเยรูซาเลมไม่ให้ชาวคริสต์ไปแสวงบุญ และการกระทำทารุณ-กรรมกับชาวคริสต์ สันตะปาปาจึงใช้สาเหตุดังกล่าวชักชวนชาวคริสต์ให้ไปทำสงครามศักดิ์สิทธิ์ โดยมีเหตุผลสำคัญคือ การปลดปล่อยกรุงเยรูซาเลมจากพวกนอกศาสนา

ผลของการชักชวนของสันตะปาปาทำให้ชาวยุโรปทั้งขุนนาง พ่อค้า และประชาชนสามัญพากันเดินทางไปจักรวรรดิไบแซนไทน์และดินแดนปาเลสไตน์

สาเหตุที่ชาวยุโรปเข้าร่วมสงคราม

1.ชาวยุโรปมีความ ศรัทธาต่อศาสนาอย่างแรงกล้า/ สันตะปาปาประกาศยกบาปให้ผู้เข้าร่วมสงคราม

2.ขุนนางระดับล่าง-สามัญชนที่ไม่มีที่ดินในยุโรปต้องการครอบครองที่ดินในตะวันออกกลาง

3.การแข่งขันทางอำนาจระหว่างกษัตริย์กับขุนนางเกี่ยวกับการครอบครองที่ดิน

4.พ่อค้าอิตาลีต้องการขยายการค้า

5.ประชาชนต้องการเสี่ยงโชคเพื่อแสวงหาความมั่งคั่ง

สงครามครูเสดเกิดขึ้นระหว่าง ค.ศ. 1096-1291 ในช่วงเวลาดังกล่าวมีช่วงของการทำสงครามและการพักรบเป็นระยะๆ และในที่สุดสงครามได้ยุติลงใน ค.ศ. 1291 เมืองอาเกร (Acre) ที่มั่นสุดท้ายแห่งพวกครูเสดถูกกองทัพอียิปต์เข้ายึดครอง นับเป็นความล้มเหลวของกองทัพยุโรปที่ไม่สามารถยึดครองกรุงเยรูซาเลมและดินแดนปาเลสไตน์จากจักรวรรดิมุสลิมได้

ผลกระทบของสงครามครูเสด

1.ระบบฟิวดัลเสื่อมลงขุนนางยากจนและเสียชีวิต ส่วนสถาบันกษัตริย์แข็งแกร่งขึ้น และข้าติดที่ดินได้รับอิสระ

2.การค้าขยายตัวสินค้าจากตะวันออกแพร่หลายในยุโรป เช่น ผ้าไหมและเครื่องเทศ

3.มีการนำแร่เงินและทองเข้ามาในยุโรป เกิดการซื้อขายแลกเปลี่ยนด้วยระบบเงินตรา

4.อารยธรรมกรีก-โรมันเข้ามาในยุโรปอีกครั้ง

5.เมืองต่าง ๆ กลายเป็นศูนย์กลางทางการค้าที่มีความเจริญรุ่งเรือง

ความเสื่อมของศาสนจักรในช่วงสมัยกลาง

สาเหตุสำคัญ

1.เกิดลัทธิชาตินิยมและ รัฐชาติในยุโรป โดยเฉพาะในอังกฤษและฝรั่งเศส ประชาชนให้การสนับสนุนการเกิดรัฐชาติและอำนาจของกษัตริย์ก็เพิ่มมากขึ้น ทำให้เกิดการต่อสู้ระหว่างกษัตริย์กับสันตะปาปา

2.ความแตกแยกภายในศาสนจักรจนถึงขั้นมีสันตะปาปาพร้อมกัน 2 องค์ในเวลาเดียวกัน องค์หนึ่งประทับอยู่ที่กรุงโรม องค์หนึ่งอยู่ที่สำนักสันตะปาปาอาวิญง (Avignon) ทำให้คริสตจักรอ่อนแอลง เกิดความปั่นป่วนในระบบการบริหารงานของคริสตจักร เกิดความแตกแยกและความเสื่อมศรัททาในหมู่คริสต์ศาสนิกชน ต่อมาศาสนจักรเกิดปัญหาการฉ้อฉล ยิ่งทำให้ประชาชนเสื่อมศรัทธา นำไปสู่การปฏิรูปศาสนาต่อไป

การสิ้นสุดสมัยกลาง

ในตอนปลายสมัยกลาง การค้าขยายตัวตามเมืองต่าง ๆ ทั่วยุโรป เกิดชนชั้นกลาง คือ พ่อค้าและผู้ประกอบอาชีพที่ใช้ความรู้ เช่น แพทย์ ครู นักกฎหมาย แทรกแซงระหว่างชนชั้นสูง ได้แก่ เจ้านายชั้นสูง และชนชั้นต่ำ ได้แก่ ชาวนาและช่างฝีมือ ชนชั้นกลางมีจำนวนเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ และเป็นพวกที่สนับสนุนสถาบันกษัตริย์ เพื่อให้ปกป้องตน ขณะเดียวกันขุนนางในระบบฟิวดัลก็อ่อนแอลง เป็นเหตุให้ กษัตริย์รวมดินแดนต่าง ๆ ตั้งเป็นรัฐเมื่อเข้าสู่สมัยใหม่ทางด้านความเห็นของประชาชนทั่วไปต้องการแสวงหาความรู้ที่นอกเหนือจากที่ ศาสนจักรกำหนด จึงเริ่มหันไปสนใจอารยธรรมกรีกและโรมันที่มีมาก่อนคริสต์ศาสนานำไปสู่การฟื้นฟูศิลปวิทยาการเมื่อเริ่มสมัยใหม่ซึ่งทำให้สมัยใหม่มีความแตกต่างจากสมัยกลางเป็นอย่างมาก

มรดกวัฒนธรรมของสมัยกลาง

วรรณกรรม

การสร้างสรรค์วรรณกรรมในสมัยกลางของยุโรป มีทั้งประเภทที่ได้รับอิทธิพลจากคริสต์ศาสนาและประเภทที่เน้นเรื่องราวทางโลก โดยแต่งเป็นภาษาละติน ซึ่งเป็นภาษาสำคัญของคริสต์ศาสนาและเป็นภาษาหนังสือที่เป็นสากลของยุโรปสมัยกลาง

วรรณกรรมทางศาสนา

1. วรรณกรรมที่มีอิทธิพลต่อแนวความคิด เช่น เทวนคร (The City of God) เขียนโดยนักบุญออกัสติน (St. Augustine)

2.สมัยปลายจักรวรรดิโรมันเกิดงานเขียนที่มีความสำคัญ คือ มหาเทววิทยา (Summa Theologica) โดยนักบุญทอมัส อะไควนัส (St. Thomas Aquinas) ใช้สอนในมหาวิทยาลัย ในคริสต์ศตวรรษที่ 13 แสดงความงดงามของภาษละติน แก่นสาระของคริสต์ศาสนา และความต้องตั้งมั่นในหลักคำสอนของคริสต์ศาสนิกชน

วรรณกรรมทางโลก

ส่วนใหญ่เป็นเรื่องราวที่สะท้อนชีวิตของสังคมในระบอบฟิวดัล หรือวีรบุรุษในสงคราม เน้นการต่อสู้ ผจญภัย ความกล้าหาญ เสียสละ และสอนค่านิยมเรื่องความซื่อสัตย์และจงรักภักดีต่อกษัตริย์หรือขุนนางเจ้านายของตน

1. มหากาพย์ (epic) ในฝรั่งเศสเรียกว่า ชองซองเดอเจสต์ (Chanson de Geste) เป็นเรื่องราวของการสร้างวีรกรรมของวีรบุรุษในอดีต นิยมประพันธ์ด้วยโคลงกลอน แพร่หลายในศตวรรษที่ 11-12 วรรณกรรมที่สำคัญ ได้แก่ ชองซองเดอโรลองด์ (Chanson de Roland) เป็นเรื่องราวการต่อสู้ของโรลองด์ ทหารคนสนิทของจักรพรรดิชาร์เลอมาญกับกองทัพของพวกซาราเซ็นซึ่งเป็นมุสลิม

2. นิยายวีรคติหรือนิยายโรมานซ์ (romance) ประพันธ์เป็นคำกลอน เกิดในยุโรปตะวันตกในคริสต์ศตวรรษที่ 11-12 ต่อมาแพร่หลายในฝรั่งเศส อังกฤษ และเยอรมัน นิยายโรมานซ์เป็นเรื่องราวความจงรักภักดีของอัศวินต่อเจ้าและขุนนาง และความรักแบบเทิดทูน (courtly love) ที่อัศวินมีต่อสตรี ที่สำคัญ ได้แก่ กษัตริย์อาเทอร์กับอัศวินโต๊ะกลม (King Arthur and the Knight of the Round Table)

3. คีตกานท์ (lyric) เป็นบทร้อยกรองที่กล่าวถึงความในใจ เกิดในฝรั่งเศสภาคใต้เมื่อกลางคริสต์ศตวรรษที่ 12 โดยนักร้องที่เรียกตัวเองว่า ตรูบาดูร์ (Troubadour) นิยมร้องและบรรเลงในปราสาทของขุนนางและราชสำนัก มีเรื่องราวเกี่ยวกับความรักแบบเทิดทูน

4. นิทานฟาบลิโอ (fabliau) เล่าเรื่องขนาดสั้นเขียนเป็นบทร้อยกรอง มุ่งเสียดสีสังคมสมัยนั้น มักเป็นเรื่องของนักบวชหรือเรื่องของสตรี เดิมเป็นนิทานของฝรั่งเศส แต่มีปรากฏในวรรณกรรมอังกฤษด้วย เล่มสำคัญ ได้แก่ แคนเทอร์เบอรีเทลส์ (The Canterbury Tales) ของเจฟฟรีย์ ชอเซอร์ (Geoffrey Chaucer) กวีชาวอังกฤษ เป็นโคลงเล่าเรื่อง 24 เรื่อง

5. นิทานอุทาหรณ์ (fable) เป็นนิทานร้อยแก้วหรือร้อยกรองในลักษณะของนิทานอีสป (Aesop) ที่มีชื่อเสียงที่สุด คือ นิทานชุดโรมานซ์ออฟ รีนาร์ด (The Romance of Renard) เริ่มแต่งในฝรั่งเศสคริสต์ศตวรรษที่ 12 และมีผู้แต่งต่อ ๆ กันมาจนคริสต์ศตวรรษที่ 14 เป็นเรื่องราวของสุนัขจิ้งจอก ชื่อรีนาร์ด เนื้อหาล้อเลียนเสียดสีสังคมฝรั่งเศสในสมัยกลาง เรื่องสุนัขจิ้งจอก รีนาร์ดที่แต่งในระยะหลังประณามระบบฟิวดัล กระบวนการยุติธรรม และวงการศาสนาอย่างรุนแรง

มรดกวัฒนธรรมของสมัยกลาง

การเกิดมหาวิทยาลัยตะวันตก

มหาวิทยาลัยในสมัยกลางพัฒนามาจากโรงเรียน วัด และโรงเรียน มหาวิหารในคริสต์ศาสนา ซึ่งให้การศึกษาอบรมแก่นักบวช บุตรหลานของขุนนาง พ่อค้า และประชาชนทั่วไป มหาวิทยาลัยมีนักปราชญ์ผู้ทรงความรู้เป็นครูผู้สอน มิใช่ผูกขาดการสอนโดยเฉพาะนักบวชเหมือนดังแต่ก่อน

ระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 11 – 12 มีมหาวิทยาลัยเกิดขึ้นหลายสิบแห่ง เช่น มหาวิทยาลัยปารีส (ฝรั่งเศส) และมหาวิทยาลัยโบโลญญา (อิตาลี) เป็นต้น

เมื่อสิ้นสุดสมัยกลางในคริสต์ศตวรรษที่ 15 มีมหาวิทยาลัยเกิดขึ้นในยุโรปไม่ต่ำกว่า 80 แห่ง และเป็นมหาวิทยาลัยที่มีชื่อเสียงจนถึงปัจจุบัน เช่น มหาวิทยาลัยออกซฟฟอร์ดและมหาวิทยาลัยเคมบริดจ์ของสหราชอาณาจักร เป็นต้น

สาเหตุที่ทำให้เกิดการขยายตัวของตัวของการศึกษาระดับมหาวิทยาลัยในสมัยกลาง คือ

1.การขยายตัวทางเศรษฐกิจของเมือง โดยเฉพาะความเจริญรุ่งเรืองทางการค้า ทำให้ผู้คนใฝ่หาความรู้ และมีเงินทุนในการจัดตั้งมหาวิทยาลัยของเมือง ดังนั้นมหาวิทยาลัยจึงเป็นผลิตผลของสังคมเมืองโดยตรง

2.การไปร่วมรบในสงครามครูเสด ทำให้ได้รับความรู้และวิทยาการจากยุโรปตะวันออกและเอเชียไมเนอร์ โดยเฉพาะดินแดนจักรวรรดิไบแซนไทน์ ซึ่งมีศูนย์กลางที่กรุงคอนสแตนติโนเปิล (ประเทศตุรกีในปัจจุบัน) เช่น ความรู้ทางการแพทย์ ดาราศาสตร์ คณิตศาสตร์ และปรัชญา เป็นต้น