ความหมายของพระรัตนตรัย

คำว่า “รัตนตรัย” มาจากคำว่า “รัตน” แปลว่า แก้วหรือสิ่งประเสริฐ กับคำว่า “ตรัย” แปลว่า สาม ฉะนั้นพระรัตนตรัย แปลรวมกันว่า แก้วสามดวง หรือ สิ่งประเสริฐสามสิ่ง ที่พุทธศาสนิกชนเคารพนับถือสูงสุดสามสิ่งนับเป็นองค์ประกอบของศาสนาพุทธ คือ พระพุทธ พระธรรม และพระสงฆ์ ซึ่งจัดเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของศาสนา 3 อย่างใน 6 อย่าง อันได้แก่

1.ผู้ให้กำเนิดศาสนา คือพระพุทธเจ้า

2. คัมภีร์หรือหลักคำสอน คือ พระธรรม

3. สาวกหรือผู้สืบทอดศาสนา คือพระสงฆ์

4. พิธีกรรมทางศาสนาหรือการประกอบพิธีทางศาสนกิจตามความเชื่อ

5. ศาสนสถานหรือวัตถุที่ใช้เป็นสัญลักษณ์ทางศาสนา

6. ศาสนิกชนหรือผู้เลื่อมใสในศาสนา

พระพุทธ

พระพุทธ หมายถึง พระพุทธเจ้า ทรงรู้แจ้งทรงมีความบริสุทธิ์ทั้งกาย วาจา และใจ

ปราศจากกิเลส เครื่องเศร้าหมองจิตด้วยประการทั้งปวง ทรงเป็นสัมมาสัมพุทธะ คือ ทรงตรัสรู้ด้วยพระองค์เอง แล้วสั่งสอนให้ คนอื่นรู้ตาม ทรงเสด็จออกไปสั่งสอนแนวทางพ้นทุกข์แก่ชาวโลก โดยไม่เห็นแก่ความเหนื่อยยาก หลังจากนั้นพระองค์ยังได้ทรงสถาปนาสถาบันขึ้นมาเพื่อสืบทอดพระพุทธศาสนา เรียกว่า “พุทธบริษัท ๔” คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา

พระธรรม

พระธรรม หมายถึง ความจริงที่พระพุทธเจ้าทรงค้นพบ แล้วนำมาสั่งสอนแก่ชาวโลก

หลักธรรมถือได้ว่า เป็นสิ่งสำคัญยิ่งของพระศาสนา

ชาวพุทธที่ดีจึงควรเคารพและเห็นความสำคัญของพระธรรม โดยพยายามศึกษาเพื่อให้เข้าใจได้อย่างถ่องแท้ ถ้าหากไม่เข้าใจถึงหลักธรรมหรือเข้าใจผิดๆ แล้วก็ถือมิได้ว่าเคารพพระธรรมอย่างแท้จริง

พระสงฆ์

พระสงฆ์ คือ ผู้สืบทอดพระศาสนา เป็นสาวกของพระพุทธเจ้า ทำหน้าที่ใน

การเผยแผ่พระธรรมคำสอนแก่มวลมนุษย์

พระสงฆ์เป็นผู้ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบและถือเป็นเนื้อนาบุญของโลกที่มีคุณอนันต์ควรแก่การเคารพสักการะ

คุณค่าของธรรมะ

ธรรมะ คือ หลักปฏิบัติในการดำรงชีวิต เพื่อให้เกิดประโยชน์แก่สังคม และตนเอง

การมีชีวิตอยู่ การแก้ปัญหาชีวิตนั้นจะต้องมีหลักธรรมประจำใจ ซึ่งหลักที่สำคัญอันหนึ่งก็คือ หลักวิชาความรู้ ได้มีส่วนช่วยแก้ปัญหาแก่มนุษย์มากสุดที่จะประมาณได้

อย่างไรก็ตาม ความรู้หรือหลักวิชาเพียงอย่างเดียวไม่สามารถช่วยให้ชีวิตดำเนินไปสู่จุดหมาย คือ ความสงบสุขได้ ต้องมีหลักอีกอันหนึ่งคือ หลักธรรมะ

ธรรมะ เป็นแนวทางที่จะพามนุษย์ไปสู่ความถูกต้อง และเป็นหลักที่จะช่วยให้ชีวิตประสบความสุขอันแท้จริง ถ้าไม่มีธรรมะเป็นหลักยึดเหนี่ยวแล้วความวิบัติชั่วร้ายก็จะเกิดขึ้น

ธรรมะคือ หลักที่จะช่วยเตือนเราว่าอะไรควรอะไรไม่ควร เป็นหลักสำหรับปฏิบัติที่จะช่วยให้เกิดความสุขสวัสดิ์ทั้งแก่ตนเองและแก่ส่วนรวม หลักวิชานั้นถ้าไร้หลักธรรมะเสียแล้วก็เปล่าประโยชน์ ไม่ทำให้ตนเองและผู้อื่นประสบความสุขที่แท้จริงได้ ไม่ว่าจะเป็นสุขกายหรือสุขใจ

มรรค (ธรรมที่ควรเจริญ)

มรรค (ธรรมที่ควรเจริญ) คือ หนทางนำไปสู่ความดับทุกข์ อันได้แก่ อริยมรรค 8 ซึ่งได้รับ

การหล่อ เลี้ยงด้วยการดำรงชีวิตอย่างมีสติความมีสตินำไปสู่สมาธิและปัญญาซึ่งจะปลดปล่อย ให้พ้นจากความทุกข์และความโศกเศร้าทั้งมวลอันจะนำไปสู่ความศานติและ ความเบิกบาน พระพุทธองค์ได้ทรงเมตตานำทางพวกเราไปตามหนทางแห่งความรู้แจ้งนี้

อปริหานิยธรรม 7

อปริหานิยธรรมนี้เป็นหลักธรรมสำหรับใช้ในการปกครองเพื่อป้องกันมิให้การบริหารหมู่คณะเสื่อมถอย แต่กลับเสริมให้เจริญเพียงส่วนเดียวสามารถนำไปใช้ได้ทั้งหมู่ชนและผู้บริหารบ้านเมืองและพระภิกษุสงฆ์ ดังนี้คืออปริหานิยธรรมสำหรับหมู่ชนและการบริหารบ้านเมือง เป็นหลักในการปกครองโดยปฏิบัติตามหลักการร่วมรับผิดชอบที่จะช่วยป้องกันความเสื่อมนำไปสู่ความเจริญรุ่งเรืองโดยส่วนเดียว มี 7 ประการคือ

1. หมั่นประชุมกันเนืองนิตย์ เป็นการประชุมพบปะปรึกษาหารือกิจการงานต่าง ๆแลกเปลี่ยนความคิดเห็นซึ่งกันและกัน และหาแนวทางแก้ไขปัญหาต่าง ๆร่วมกันโดยสม่ำเสมอ

2. พร้อมเพรียงกันประชุม เลิกประชุม และทำกิจกรรมร่วมกันเป็นการประชุมและการทำกิจกรรมทั้งหลายที่พึงกระทำร่วมกันหรือพร้อมเพรียงกันลุกขึ้นป้องกันบ้านเมือง

3. ไม่บัญญัติหรือล้มเลิกข้อบัญญัติต่าง ๆ เป็นการไม่เพิกถอน ไม่เพิ่มเติมไม่ละเมิดหรือวางข้อกำหนดกฎเกณฑ์ต่าง ๆ อันมิได้ตกลงบัญญัติไว้และไม่เหยียบย่ำล้มล้างสิ่งที่ตกลงวางบัญญัติไว้แล้วถือปฏิบัติมั่นอยู่ในบทบัญญัติใหญ่ที่วางไว้เป็นธรรมนูญ

4. ให้ความเคารพและรับฟังความคิดเห็นของผู้ใหญ่ ผู้ใหญ่เป็นผู้มีประสบการณ์ยาวนานดังนั้นเราต้องให้เกียรติ ให้ความเคารพนับถือและรับฟังความคิดเห็นของท่านในฐานะที่เป็นผู้รู้และมีประสบการณ์มามาก

5. ไม่ข่มเหงสตรีเป็นการให้เกียรติและคุ้มครองสตรี มิให้มีการกดขี่ข่มเหงรังแก

6. เคารพบูชาสักการะเจดีย์ คือการให้ความเคารพศาสนสถาน ปูชนียสถาน อนุสาวรีย์ประจำชาติอันเป็นเครื่องเตือนความจำ ปลุกเร้าให้เราทำความดี และเป็นที่รวมใจของหมู่ชนไม่ละเลย พิธีเคารพบูชาอันพึงทำต่ออนุสรณ์สถานที่สำคัญเหล่านั้นตามประเพณีที่ดีงาม

7. ให้การอารักขาพระภิกษุสงฆ์หรือผู้ทรงศีล เป็นการจัดการให้ความอารักขา บำรุงคุ้มครอง อันชอบธรรม แก่บรรพชิต ผู้ทรงศีลทรงธรรมบริสุทธิ์ ซึ่งเป็นหลักใจและเป็นตัวอย่างทางศีลธรรมของประชาชนเต็มใจต้อนรับและหวังให้ท่านอยู่โดยผาสุก

อปริหานิยธรรมสำหรับพระภิกษุสงฆ์

1. หมั่นประชุมกันเนืองนิตย์เป็นการพบปะปรึกษาหารือกิจการงานคณะสงฆ์โดยสม่ำเสมอ

2. พร้อมเพรียงกันประชุม เลิกประชุม พร้อมเพรียงกันทำกิจกรรมสงฆ์ ซึ่งการประชุมและการทำกิจกรรมใดที่สงฆ์พึงกระทำร่วมกันและพร้อมเพรียงกันลุกขึ้นจัดการแก้ไขสิ่งเสียหายเหตุไม่ดีไม่งาม

3. ไม่บัญญัติสิ่งที่พระพุทธเจ้าไม่ทรงบัญญัติคือการไม่ล้มล้างสิ่งที่พระองค์ทรงบัญญัติไว้สมาทานศึกษาอยู่ในสิกขาบททั้งหลายตามที่พระองค์ทรงบัญญัติไว้

4. เคารพและรับฟังถ้อยคำของภิกษุผู้ใหญ่ คือภิกษุเหล่าใดเป็นผู้ใหญ่ เป็นสังฆบิดรเป็นสังฆปรินายก เคารพนับถือภิกษุเหล่านั้นเห็นถ้อยคำของท่านว่าเป็นสิ่งอันควรรับฟัง เช่นเราเคารพนับถือและเชื่อฟังคำสั่งสอนขององค์พระสังฆราช พระราชาคณะต่าง ๆ เป็นต้น

5. ไม่ลุอำนาจตัณหา คือความอยากที่เกิดขึ้น

6. ยินดีในเสนาสนะป่า ยินดีในความเป็นอยู่ที่ง่าย ๆ เป็นที่อยู่อาศัยตามธรรมชาติที่สงบร่มเย็น

7. ยินดีสมาชิกใหม่และความปรารถนาดีต่อสมาชิกเก่าคือตั้งสติระลึกไว้ในใจว่า เพื่อนพรหมจารี (พระภิกษุสงฆ์)ทั้งหลายที่เข้ามาอาศัยอยู่ร่วมกันและมีความปรารถนาดีพระภิกษุสงฆ์ที่อยู่เก่าให้มีความเป็นอยู่ที่ผาสุก

ปาปณิกธรรม3

ปาปณิกธรรม คือหลักของการเป็นพ่อค้า หรือคุณสมบัติของพ่อค้า หมายถึงการเป็นพ่อค้าที่ดีจะต้องมีหลักในการค้าหรือมีคุณสมบัติด้านการค้าดังต่อไปนี้

1. จักขุมา คือ ตาดี หมายถึง การรู้จักสินค้า ดูสินค้าเป็น สามารถคำนวณราคากะทุนเก็งกำไรได้อย่างแม่นยำ เป็นต้น

2. วิธูโร คือจัดเจนธุรกิจ หมายถึง รู้แหล่งซื้อแหล่งขายรู้ความเคลื่อนไหวหรือความต้องการของตลาด มีความสามารถในการจัดซื้อจัดจำหน่ายรู้ใจและรู้จักเอาใจลูกค้า บริการตรงกับความต้องการของลูกค้า เป็นต้น

3. นิสสยสัมปันโน คือ มีพร้อมด้วยแหล่งทุนเป็นที่อาศัย หมายถึงทำตัวเป็นที่เชื่อถือไว้วางใจใสหมู่แหล่งทุนใหญ่ (เครดิตดี)มีความสามารถหาเงินมาลงทุนหรือดำเนินกิจการได้โดยง่าย

ทิฏฐธัมมิกัตถสังวัตตนิกธรรม 4

ทิฏฐธัมมิกัตถะเป็นข้อปฏิบัติสำคัญที่ทำให้เกิดผล คือความมั่นคงทางเศรษฐกิจ ทำให้มีทรัพย์สินเงินทอง พึ่งตนเองได้เรียกว่าธรรมที่เป็นไปเพื่อประโยชน์ปัจจุบัน บางทีเรียกว่า “หัวใจเศรษฐี” โดยมีคำย่อคือ “อุ” “อา” “กะ” “สะ” ดังนี้คือ

1. อุฏฐานะสัมปทา (อุ) หมายถึงการถึงพร้อมด้วยความขยันหมั่นเพียรรู้จักใช้ปัญญาไตร่ตรองพิจารณาหาวิธีการที่แยบคายในการทำงานมีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ รู้จักคิด รู้จักทำ รู้จักดำเนินการด้านเศรษฐกิจทำการงานประกอบอาชีพให้ได้ผลดี

2. อารักขสัมปทา (อา) หมายถึง การถึงพร้อมด้วยการรักษาสามารถปกป้องคุ้มครองรักษาทรัพย์สินที่หามาได้ ไม่ให้สูญหายพินาศไปด้วยภัยต่าง ๆ

3. กัลยาณมิตตตา (กะ) หมายถึงการรู้จักคบคนดีหรือมีกัลยาณมิตร ซึ่งจะเป็นองค์ประกอบสำคัญที่ช่วยให้เจริญก้าวหน้าในวงการอาชีพนั้น ๆ ทำให้รู้เห็นช่องทางและโอกาสต่าง ๆในการงาน ทันต่อเหตุการณ์ ตลอดจนรู้จักปฏิบัติต่อทรัพย์ของตนอย่างถูกต้องไม่ถูกมิตรชั่วชักจูงไปในทางอบายมุขซึ่งจะทำให้ทรัพย์สินไม่เพิ่มพูนหรือมีแต่จะหดหายไป

4. สมชีวิตา (สะ) หมายถึง ความเป็นอยู่พอดีหรือความเป็นอยู่สมดุล คือเลี้ยงชีพแต่พอดี ไม่ให้ฟุ่มเฟือย ไม่ให้ฝืดเคืองให้รายได้เหนือรายจ่าย มีเหลือเก็บไว้ใช้ในคราวจำเป็น

โภคาอาทิยะ 5

โภคอาทิยะ คือประโยชน์ที่ควรถือเอาจากการเป็นเจ้าของโภคทรัพย์ หรือการใช้โภคทรัพย์ที่พอเหมาะพอควร มี 4 ประกอบด้วย

1. ใช้จ่ายทรัพย์นั้นเลี้ยงตนเองเลี้ยงดูครอบครัว มารดาบิดา ให้เป็นสุข

2. ใช้ทรัพย์นั้นบำรุงเลี้ยงมิตรสหายผู้ร่วมกิจการงานให้เป็นสุข

3. ใช้ป้องกันภยันตรายต่าง ๆ

4. ทำพลี คือ การสละบำรุงสงเคราะห์ 5 อย่างได้แก่

ก. อติถิพลี ใช้ต้อนรับแขก คนที่ไปมาหาสู่เป็นเรื่องของการปฏิสันถาร

ข. ญาติพลี ใช้สงเคราะห์ญาติ

ค. ราชพลี ใช้บำรุงราชการด้วยการเสียภาษีอากร เป็นต้น

ง. เทวตาพลี บำรุงเทวดาคือสิ่งที่เคารพนับถือตามลัทธิความเชื่อหรือตามขนมธรรมเนียมของ

สังคม

จ. ปุพพเปตพลี ทำบุญอุทิศให้แก่บุพการี ท่านที่ล่วงลับไปแล้ว เป็นการแสดงความกตัญญูรู้คุณ

5. บำรุงสมณพราหมณ์ คือ พระสงฆ์ผู้ประพฤติดี ปฏิบัติชอบผู้ฝึกฝนพัฒนาตนเอง ไม่ประมาทมัวเมา ผู้ที่จะดำรงธรรมไว้ให้แก่สังคม

อริยวัฑฒิ 5

อริยวัฑฒิ หมายถึง หลักปฏิบัติที่นำไปสู่ความเจริญงอกงาม หรือความเป็นอารยชน หรือความเป็นคนดีในอุดมคติ ซึ่งจะต้องประกอบด้วยคุณสมบัติ 5 ประการ ดังนี้

1. ศรัทธา

หมายถึง ความเชื่อ ในพระพุทธศาสนาความเชื่อที่เป็นศรัทธา จะต้องตั้งอยู่บนเหตุผล โดยเฉพาะชาวพุทธที่จะเชื่อในปัญญาตรัสรู้ของพระพุทธเจ้าว่าเป็นจริง นำมาใช้ปฏิบัติแล้วเกิดผลดีตลอดไป รวมไปถึงความเชื่อในเรื่องกรรมว่าทำดีได้ดีทำชั่วได้ชั่ว ความเชื่อในเรื่องผลของกรรม ผลดีเกิดจากการทำดี ผลชั่วเกิดจากการทำชั่วและกรรมเป็นผลเฉพาะบุคคลคือ คนแต่ละคนเป็นเจ้าของและต้องรับผิดชอบผลแห่งกรรมที่ตนกระทำ นอกจากนี้ศรัทธาที่แท้จริงจะต้องมีควบคู่กับศีล

2. ศีล

คือ การรักษากาย วาจาให้เรียบร้อย ด้วยการประพฤติปฏิบัติดีมีวินัย ในทางพระพุทธศาสนาเมื่อมีศรัทธาจะต้องมีศีล เพราะศีลเป็นพื้นฐานเบื้องต้นหรือเป็นบ่อเกิดแห่งคุณความดีที่จะทำให้สังคม สงบสุข ศีล 5 มี 5 ข้อ คือ

2.1 เว้นจากการฆ่าสัตว์ตัดชีวิต

2.2 เว้นจากการลักทรัพย์

2.3 เว้นจากการประพฤติผิดในกาม

2.4 เว้นจากการพูดเท็จ

2.5 เว้น จากการดื่มน้ำเมาหรือสิ่งเสพติดสังคมใดที่มีผู้รักษาศีล ชีวิตของคนใน

สังคมนั้นก็จะมีแต่ความเจริญงอกงาม เพราะทุกคนจะมีระเบียบวินัย รักษาจารีตประเพณี ปฏิบัติตามกฎหมายซึ่งจะเกิดผลตามมา คือ การประกอบอาชีพสุจริต ไม่เสพสิ่งเสพย์ติด ไม่มีโจรผู้ร้าย บ้านเมืองก็จะเกิดแต่ความสงบสุข

3. สุตะ

คือ การศึกษาเล่าเรียนที่ได้มาจากการฟัง การศึกษาเล่าเรียนถือว่าเป็นสิ่งที่สำคัญ ที่จะทำให้คนทันโลกทันเหตุการณ์และมีชีวิตที่มีคุณภาพ การศึกษามีได้โดยการเรียนรู้จากผู้อื่นการเรียนรู้ด้วยตนเอง แต่การฟังเป็นส่วนสำคัญในการทำให้การศึกษาประสบผลสำเร็จ การศึกษาที่ดีจะต้องศึกษา 2 ทาง ควบคู่กันไป คือ การศึกษาทางโลกและการศึกษาทางธรรมโดยศึกษาความเจริญทางเทคโนโลยีที่ก้าวหน้า ไปอย่างรวดเร็ว เพื่อจะได้เป็นคนทันเหตุการณ์ แต่จะต้องไม่ลืมที่จะพัฒนาทางจิตใจให้เจริญตามไปด้วยจึงจะถือได้ว่าเป็นการ ศึกษาที่แท้จริง

4. จาคะ

คือ การเสียสละหรือการบริจาค ในสิ่งที่เป็นส่วนน้อยเพื่อเป็นประโยชน์ต่อส่วนรวม ลักษณะสิ่งที่บริจาคจะต้องมี 2 ลักษณะ คือ

4.1 ลักษณะที่เป็นรูปธรรม เช่น เงิน ทอง สิ่งของ

4.2 ลักษณะ ที่เป็นนามธรรม เช่น คำสั่งสอน ความหวังดี ความเมตตาลักษณะการเผื่อแผ่หรือบริจาค จะต้องทำให้เกิดความสุขทั้งผู้ให้และผู้รับ การเสียสละถือเป็นหลักธรรมสำคัญ เพราะคนในสังคมทุกคนไม่มีใครมีอะไรเท่าเทียมกัน ไม่ว่าจะความรู้ ความสามารถ ฐานะความเป็นอยู่และชะตากรรมของชีวิตแต่ถ้าทุกคนรู้จักเกื้อกูลกัน คือ จาคะ สังคมนี้ก็จะเกิดความสุข ความเจริญได้ไม่ยาก

5. ปัญญา

คือ ความรู้ รู้จริง รู้แจ้ง รู้ทะลุปรุโปร่งทั้งดีและชั่ว มนุษย์ทุกคนมีปัญญาไม่เท่าเทียมกันแต่ก็หาเพิ่มได้โดยการศึกษาเล่าเรียนจาก การอ่าน การฟัง การคิด แล้วนำมาปฏิบัติ ถ้ามนุษย์นำปัญญามาใช้อย่างมีเหตุผล เหมาะสมกับสภาพของตนเอง ความเจริญก้าวหน้าในสังคมก็จะเกิดขึ้น มนุษย์ถึงพร้อมด้วยธรรมทั้งหมดนี้ เหมือนมีอาวุธอยู่ในมือตัวเอง พร้อมที่จะต่อสู้อุปสรรค ต่าง ๆ ที่ผ่านเข้ามาในชีวิตได้ เมื่อมีชีวิตอยู่อย่างไม่มีอุปสรรค ความสุขก็ย่อมเกิดขึ้นเป็นธรรมดา